Ambalajlarda yer alan gıda etiketleri bize ürün hakkında detaylı bilgi sunar. Bu etiketlerde ürüne dair besin ögeleri değerleri yani karbonhidrat, protein, lif, yağ, vitamin ve mineral miktarları; üretici firmaya ait bilgiler ve üretim izinleri; besinin içindekiler listesi, porsiyon miktarı, kalori değeri gibi dikkat edilmesi gereken unsurlar yer alır.
Gıda Etiketlerini Doğru Okumak Neden Önemli?
Gıda etiketleri, ürünle ilgili bilgi vermekle beraber bilinçli satın alma ve doğru besin tercihlerini etkileyen en önemli faktörlerdendir. Gıda güvenliği açısından etiketler; besin ögeleri, porsiyon miktarları, hazırlama ve saklama koşulları gibi belirli bilgileri içermek zorundadır. Tüketicilerin yanlış bilgilerden korunması için geliştirilen etiket bilgilerini okumak, sağlıklı beslenmenin başlıca unsurlarından.
Gıda etiketleri, üreticiler için ürün tanımı yaparak risk analizlerini engellerken ürünle ilgili doğru bilgi aktarımını sağlayarak tüketicilerin sağlık haklarını korur. Etiket bilgilerinde yer alan enerji ve besin ögesi değerleriyle bireyler günlük hedeflerini takip edebilirler. Ancak besin ögesi değerlerinin tüketilen miktar ile her zaman eşit olmaması hâline dikkat edilmelidir.
Paketli ürünlerin birçoğu 100 gram üzerinden besin değerlerini paylaşır. Ama ürün 200 gram ise belirtilen değerlerin iki katı kadar da kalori söz konusu olur. Bu durumda bir porsiyonluk besinin toplam günlük beslenmeye ne kadar katkıda bulunduğunu belirten referans değerine bakılmalıdır.
Etikette Yazanlar Neyi İfade Ediyor?
Porsiyon: Ürünün porsiyon bilgileri yer alır. Genellikle 100 gramında veya 1 porsiyonunda gibi ibareler görülür.
Kalori: Ürünün porsiyon başına kalori değeri ve kalorinin hangi besin ögesinden olduğu belirtilir. Genellikle günlük alınması gereken enerji referans alınır.
Light: Son dönemde kalorisiz diye algılanan light ürünler, referans olarak alınan ürünlere göre %25 daha az enerji veya %50 daha az yağ içermektedir.
Azaltılmış: Bazı ürünlerde “Enerjisi azaltılmıştır.” gibi ibarelere yer verilir. Bu ürünler, normal ürünlere göre %25 oranında daha az enerji, şeker, yağ veya kolesterol ihtiva eder.
Zenginleştirilmiş: Gıda sanayisinin tüketici sağlığını korumak amacıyla besinin kendisinde doğrudan olmayıp sonrasında ekleyip ürettiği ürünlerdir. TC Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğünün “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı” kapsamında, 1998 yılında hayata geçirilen “Sofra ve Gıda Sanayii Tuz Tebliği” doğrultusunda sofra tuzlarına iyot ilave edilerek zenginleştirilmiştir. Bunun yanı sıra C vitamini ilaveli meyve suları, B vitamini ilaveli kahvaltılık gevrekler, D vitamini ve protein takviyeli sütler örnek olarak gösterilebilir.
UHT: İngilizce Ultra High Temperature (Ultra Yüksek Isı) sözcüklerinin baş harflerinden oluşur. Kısa süreli yüksek ısı ile olabilecek mikroorganizmaların arındırılması amaçlanır. 2 ila 4 saniye süre ile 135-150°C derecede ısıtılan süt hızla oda sıcaklığına soğutulur. Bu işlemle birlikte sağlığa zararlı bütün mikroorganizmalar engellenir. Böylelikle süt uzun ömürlü olma özelliği kazanır ve 4 ay boyunca, ambalaj açılmadığı takdirde tazeliğini ve doğallığını korur.
Pastörize: Zararlı bakterilerden arındırılmak istenilen yiyecek ya da içeceklerin belli bir sıcaklığa kadar ısıtılarak temizlenmesidir. Genelllikle süt ve süt ürünlerinde sıklıkla bu yöntem kullanılır.
Glüten İçerir-İçermez: Glüten; buğday, çavdar, arpa, yulaf gibi tahılların içerdiği bir protein kompleks grubudur. Özellikle ekmek yapımında kullanılan hamurun yapısını oluşturan güçlü bir proteindir. Glüten hassasiyeti olan insanların; şişkinlik, gaz, yorgunluk, migren gibi rahatsızlıklar dolayısıyla glüten içeren ürünler tüketmemesi gerekir.
Aspartam İçerir-İçermez: Aspartam düşük kalorili bir yapay tatlandırıcı olup vücutta yakıldığında fenilalanin oluşturur. Fenilalanin; vücutta doğal olarak üretilmeyip yiyeceklerden alınan önemli bir aminoasittir. Vücut, proteinleri beyin kimyasallarını ve hormonları yapmak için kullanır. Et, balık, yumurta, süt ürünleri ve fındıkta bulunur. Bu nedenle fenilketonüri hastalarının aspartam kullanmamaları gerekir.
Bunlara Dikkat!
Doymuş yağ: Fazla doymuş yağ alımı, kalp ve damar hastalıkları, obezite ve kanser riskini arttırır. Bu nedenle 1 paket üründe 1 gramdan daha az doymuş yağ olması gerekir.
Trans yağ: Trans yağ kalp damar hastalıklarını tetikler. Alınan ürünlerin trans yağ içermemesine veya 1 paketinde en fazla 0,5 gram içermesine dikkat etmek gerekir.
Kolesterol: Kalp ve damar sağlığı için ürünlerdeki kolesterol miktarının da en alt düzeyde olması gerekir. Bunun için paketinde 20 mg’dan daha az kolesterol içeren gıdalar seçilmelidir.
Tuz: Paketli ürünlerin 100 gramında en fazla 1,25 gram tuz olması gerekir. Fazla tuz; yüksek tansiyon, kalp hastalıkları, felç, mide-bağırsak hastalıkları, kanser gibi kronik hastalıklara neden olabilir.
Şeker: Paketli bir ürünün her porsiyonunda en fazla 9 gram şeker bulunması gerekir. Şeker içeren ürünlere gün içinde sıkça yer vermek insülin hormonunun fazla salgılanmasına yol açar. Bu da damar tıkanıklığı ve karaciğer yağlanması gibi sorunlara yol açabilir. Ayrıca etikette yarı beyaz şeker, rafine şeker, şeker çözeltisi, invert şeker şurubu, glikoz şurubu, fruktoz şurubu, mısır şurubu, maltoz şurubu ve ham kamış şekeri gibi ifadeler de o üründe şeker olduğunu gösterir.
Son olarak lif içeriğinin porsiyon başı en az 5 gram olmasına dikkat edilmelidir. Amerika Ulusal Bilimler Akademisi ise yaş gruplarına göre günlük lif alımını şu şekilde önermektedir: 50 yaşından küçük kadınlar 25 gram, erkekler 38 gram; 50 yaşından büyük kadınlar 21 gram, erkekler 30 gram.